Zadośćuczynienie stanowi postać naprawienia szkody niemajątkowej. W doktrynie dominuje przekonanie, że szkoda niemajątkowa obejmuje wszelkiego rodzaju cierpienia fizyczne i psychiczne doznane przez pokrzywdzonego. W orzecznictwie przyjmuje się, że zadośćuczynienie pieniężne ma stanowić rekompensatę za szkodę niemajątkową doznaną przez poszkodowanego wskutek konkretnego zdarzenia (Uchwała SN z dnia 21 listopada 1967 r.). Zadośćuczynienie przewidziane w art. 445 § 1 k.c. nie ma spełniać celów represyjnych, lecz jest sposobem naprawienia krzywdy wyrządzonej jako cierpienia fizyczne oraz cierpienia psychiczne związane z uszkodzeniami ciała lub rozstrojem zdrowia (Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 3 lutego 2000 r.).
Wymienić należy przede wszystkim dwie podstawy prawne stosowania zadośćuczynienia wynikające wprost z przepisów Kodeksu cywilnego. Pierwszą podstawę prawną stanowi art. 445 k.c. Druga podstawa prawna przyznania zadośćuczynienia opiera się na art. 448 k.c. Według tego przepisu – W razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia.
Źródłem zadośćuczynienia w oparciu o art. 445 k.c. jest odpowiedzialność ex delicto. Podstawą wyróżnienia reżimu odpowiedzialności ex delicto jest pojęcie czynu niedozwolonego jako samoistnego źródła zobowiązania. Podkreślić należy, że zadośćuczynienie na podstawie art. 445 k.c. może być przyznane zarówno oprócz naprawienia szkody majątkowej, jak i w sytuacji, gdy pokrzywdzony nie mógł wskazać istnienia szkody podlegającej wyrównaniu przez świadczenia odszkodowawcze z art. 444 k.c.
Dochodzenie zadośćuczynienia na podstawie art. 445 k.c. jest powiązane w ścisły sposób z faktem uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia. Odrębnego podkreślenia wymaga fakt, że w prawie polskim zadośćuczynienie ma charakter fakultatywny, a nie obligatoryjny. Przesłanką odmowy zasądzenia zadośćuczynienia może być znikomość doznanej krzywdy. Na uwagę zasługuje w tym zakresie szczególnie wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 1974 r., w którym stwierdzono, że z możliwości nieprzyznania zadośćuczynienia należy skorzystać wówczas, gdy „krzywda poszkodowanego polegała tylko na nieznacznym odczuciu dolegliwości fizycznej, a osoba odpowiedzialna uczyniła wszystko, aby złagodzić wspomnianą dolegliwość.
Zadośćuczynienie pieniężne z art. 445 § 1 k.c. ma na celu przede wszystkim złagodzenie doznanych cierpień. Obejmuje ono wszystkie cierpienia fizyczne i psychiczne, zarówno już doznane, jak i te, które zapewne wystąpią w przyszłości. Ma więc ono charakter całościowy i powinno stanowić rekompensatę pieniężną za całą krzywdę doznaną przez poszkodowanego.
Art. 445 § 1 k.c. wskazuje, że zadośćuczynienie powinno stanowić „odpowiednią sumę”. Użyte w art. 445 § 1 k.c. pojęcie „sumy odpowiedniej” choć ma charakter niedookreślony, tym niemniej w orzecznictwie wskazuje się kryteria, którymi należałoby kierować się przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia, a mianowicie to, że musi ono mieć charakter kompensacyjny, a więc musi przedstawiać odczuwalną wartość ekonomiczną, nie będącą jednakże wartością nadmierną w stosunku do doznanej krzywdy. Ustalenie wysokości zadośćuczynienia przewidzianego w art. 445 § 1 k.c. wymaga uwzględnienia wszystkich okoliczności istotnych dla określenia rozmiaru doznanej krzywdy, takich jak: wiek poszkodowanego, stopień cierpień fizycznych i psychicznych, ich intensywność i czas trwania, nieodwracalność następstw uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia (kalectwo, oszpecenie), rodzaj wykonywanej pracy, szanse na przyszłość, poczucie nieprzydatności społecznej, bezradność życiowa oraz inne czynniki podobnej natury. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 listopada 2007 r.
Szczególnie ważnym kryterium przy ustalaniu zadośćuczynienia jest zdrowie. Potwierdził to Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 września 2005 r., w którym uznał, że zdrowie jest dobrem szczególnie cennym. Przyjmowanie stosunkowo umiarkowanych kwot zadośćuczynienia w przypadkach ciężkich uszkodzeń ciała prowadzi do deprecjacji tego dobra. Długotrwałe leczenie i jego trwałe następstwa mające wpływ na zdrowie psychiczne poszkodowanego przemawiają za brakiem możliwości znacznego obniżenia zadośćuczynienia zasądzonego przez sąd I instancji na podstawie art. 445 § 1 k.c.
Loading...